به گزارش آسان ریپورتاژ، در سال‌های اخیر، حضور پررنگ زنان در عرصۀ نقالی، این هنر اصیل روایتگری حماسه‌های ملی، نویدبخش حرکتی بنیادین در بازآفرینی فرهنگ ایرانی بوده است. زنان نقال، با ورود به میادین تاریخی روایتگری که تا پیش از این عمدتاً محل جولان مردان بود، صدایی تازه و پرتوان به جریان حماسی هنر نقالی بخشیده‌اند. این تحول فرهنگی گسترده، نشان‌دهندۀ ظرفیت فراگیری فرهنگ ایرانی برای پذیرش نقش‌آفرینی همۀ اقشار جامعه است. نقالی به عنوان بخشی از فرهنگ شفاهی ایرانی، قرن‌ها در فضای عمومی چایخانه‌ها و میدان‌های شهرها رواج داشت و روایت‌گر قصه‌های شاهنامه و حماسه‌های ملی بود، اما تا پیش از دهه‌های اخیر، نقش زنان در این هنر محدود به مخاطب بودن و گوش سپردن به روایت‌های مردانه بود. با آغاز حرکت‌های آزادی‌خواهانه در حوزه‌ی فرهنگ و هنر، زنان هنرمند شجاع پا به عرصۀ روایتگری گذاشتند و با صلابت و تسلط بر تکنیک‌های نقالی، جای خود را در این حوزه باز کردند. یکی از ویژگی‌های برجسته نقالان زن، تأکید بر وجوه عاطفی و درونی شخصیت‌های حماسی است. در حالی که روایتگری سنتی، غالباً بر جنبه‌های پهلوانی و فیزیکی قهرمانان تأکید داشت. زنان نقال با بهره‌گیری از صدا، لحن و زوایای عاطفی، به ابعاد انسانی و روانی قهرمانان می‌پردازند. این تأکید جدید، مخاطبین را در درک عمیق‌تر پیام‌های اخلاقی و اجتماعی شاهنامه توانمند می‌سازد. حضور زنان نقال، دامنۀ مخاطبان این هنر کهن را گسترش داده است. بسیاری از زنان و دختران جوان که پیش از این کمتر جذب جلسات نقالی می‌شدند، اکنون با دیدن هم‌جنس خود در جایگاه نقال، انگیزۀ بیشتری برای حضور، یادگیری و مشارکت پیدا کرده‌اند. این روند نه تنها باعث رونق بیشتر اجراهای نقالی شده، بلکه به توسعۀ دانش فرهنگی در گروه‌های تازه‌نفس جامعه کمک می‌کند. ظهور رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی به زنان نقال امکان داده است، تا آثار خود را در سطح ملی و فراتر از مرزها منتشر کنند. انتشار ویدئوهای اجرای نقالی زنان در پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام و یوتیوب، از یک سو به معرفی این هنرمندان می‌انجامد و از سوی دیگر امکان تبادل تجربیات و تکنیک‌های اجرایی را فراهم می‌آورد. این فضای نوین، پیوند نسل‌های جوان با هنر نقالی را مستحکم‌تر کرده است. با وجود این دستاوردها، زنان نقال با چالش‌هایی نیز مواجه‌اند. محدودیت دسترسی به مراکز آموزشی تخصصی نقالی، نگاه سنتی برخی از فعالان و مدیران فرهنگی و کمبود فرصت‌های اجرایی برابر از جمله موانع اصلی است. برای رفع این چالش‌ها، نهادهای فرهنگی و هنری لازم است برنامه‌های حمایتی ویژه‌ای را طراحی و اجرا کنند.
برگزاری دوره‌های کارگاهی تخصصی برای آموزش فنون نقالی به زنان، اختصاص بخش ویژه‌ای در جشنواره‌های فرهنگی به اجراهای زنانه و فراهم آوردن پشتوانه مالی و معنوی برای پروژه‌های تحقیقاتی دربارۀ زنان نقال، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به تثبیت جایگاه آنان کمک کند. همچنین تدوین راهنماها و بسته‌های آموزشی با رویکرد جنسیتی، موجب می‌شود آموزش‌ها هدفمندتر و اثربخش‌تر باشد. در نهایت، باید اذعان داشت که زنان نقال، با ورود شجاعانه و خلاقانه‌ی خود به این هنر، صدایی تازه و الهام‌بخش در روایت حماسه‌ها ایجاد کرده‌اند. سهم آنان در پویایی و نوآوری نقالی، نه تنها میراث فرهنگی ایران را غنی‌تر ساخته، بلکه مسیر را برای مشارکت گسترده‌تر تمام اقشار جامعه در پاسداشت این هنر باز کرده است؛ چنانچه حمایت لازم از این فعالان فرهنگی به عمل آید، آیندۀ نقالی حماسی ایران روشن، پویا و فراگیر خواهد بود.
الهام خورسند / مولف و پژوهشگر
